Trybunał Konstytucyjny w dniu 29 listopada 2017 r. w sprawie P 9/15 wydał na posiedzeniu niejawnym orzeczenie dotyczące pytania prawnego przedstawionego przez Sąd Okręgowy w Częstochowie IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w sprawie prawa ZUS-u do ingerencji w wysokość podstawy składki poprzez ingerencję w wysokość wynagrodzenia pracownika. 

Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego zapadło jednogłośnie. Trybunał orzekł, że                art. 83 ust. 1 pkt 3 w związku z art. 41 ust. 12 i 13, art. 68 ust. 1 pkt 1 lit. c i art. 86 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych w zakresie, w jakim stanowi podstawę ustalania przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych innej − niż wynikająca z umowy o pracę − wysokości podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie chorobowe, jest zgodny z art. 2 w związku z art. 84 i art. 217 oraz z art. 32 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. 

PONADTO TRYBUNAŁ KONSTYTUCYJNY POSTANOWIŁ UMORZYĆ POSTĘPOWANIE W POZOSTAŁYM ZAKRESIE.

Przedmiotem sprawy był sposób wykładni oraz  zastosowania przepisów ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Pytający Sąd badał sprawę, w której Zakład Ubezpieczeń Społecznych wydał decyzję ingerującą w wysokość wynagrodzenia jakie ustalili pracodawca i pracownik w umowie o pracę.

Trybunał Konstytucyjny podkreślił, że ZUS ma wręcz obowiązek stać na straży praworządności, a także podejmować  wszelkie czynności niezbędne do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego oraz załatwienia sprawy. Trybunał dodał, że ZUS ma też mieć na względzie interes społeczny i słuszny interes obywateli. Ponadto każda wydana przez ZUS decyzja musi zawierać, między innymi, uzasadnienie faktyczne i prawne.

Na tle badanej sprawy jawił się problem dotyczący obowiązkowego  podlegania ubezpieczeniu chorobowemu przez pracownika, od dnia nawiązania do dnia ustania stosunku pracy. Trybunał wskazał, że pracownik z własnych środków finansuje składki  wynoszące 2,45% ich wynagrodzeń, zapewniając sobie środki na leczenie, rekonwalescencję i powrót do pracy. Składki  obliczają i przekazują ZUS pracodawcy wraz z odpowiednimi raportami.

Z kolei na podstawie wysokości wynagrodzenia oraz z uwzględnieniem składki na ubezpieczenie chorobowe,  ustala się wysokość zasiłku, który  odpowiada utraconym z powodu choroby zarobkom pracownika. Z tych przyczyn określona w umowie o pracę wysokość wynagrodzenia pracownika wpływa na treść stosunku publicznoprawnego, którego celem jest realizacja konstytucyjnego prawa do zabezpieczenia społecznego.

Trybunał Konstytucyjny  podkreślił, że  w prawie pracy obowiązuje zasada swobodnego kształtowania postanowień umownych, lecz nie jest też sporne, że wolność kontraktowa realizuje się tylko w takim zakresie, w jakim przewiduje to obowiązujące prawo. (…) autonomia stron umowy (…) podlega ochronie jedynie w ramach wartości uznawanych i realizowanych przez system prawa, a strony obowiązuje nie tylko respektowanie własnego interesu jednostkowego, lecz także wzgląd na interes publiczny”.  Dalej Trybunał Konstytucyjny wskazał, za Sądem Najwyższym, że odpowiednie zastosowanie art. 58 k.c. pozwala na uściślenie, że postanowienia umowy o pracę sprzeczne z ustawą albo mające na celu jej obejście są nieważne (…) a sprzeczne z zasadami współżycia społecznego − nieważne bezwzględnie.

Analiza  powyższego  spowodowała, że Trybunał Konstytucyjny uznał, że przepisy na podstawie których ZUS może ingerować w wysokość wynagrodzenia określoną w umowie o pracę są zgodne z konstytucją. W praktyce oznacza to, że ZUS przy rozpoznawaniu  wniosku o wypłatę zasiłku chorobowego dla pracownika, gdy w danych okolicznościach sprawy ma uzasadnione podstawy faktyczne i prawne, może ustalić inną wysokość wynagrodzenia  i od tej nowo ustalonej podstawy wynagrodzenia ustalać wysokość zasiłku chorobowego.  

Stanowisko Trybunału Konstytucyjnego utwierdziło w przekonaniu, że ZUS ma szereg licznych uprawnień, które wynikają z roli jaką pełni w systemie ubezpieczeń społecznych.